Campagne voeren met een mok

In 2014 werd ik benaderd door het Utrechtse medialab SETUP met de vraag of ik mee wilde werken aan een campagne omtrent digitale privacy. De aanleiding voor deze campagne was dat ondanks de toenemende surveillance en de gevaren van het online delen van informatie, de meeste mensen het privacy vraagstuk wegwuiven met de opmerking: ‘Ik heb toch niets te verbergen'. SETUP had verschillende creatieven bij elkaar gebracht om dit vraagstuk te tackelen en mij als ontwerper gekoppeld aan Dimitri Tokmetzis - een journalist. 

Ons idee was simpel: we lanceerden een webshop genaamd Koppie Koppie, waar we mokken met daarop foto's van andermans kinderen verkochten. Onze slogan: iemands kind op uw favoriete mok! De foto's kwamen van Flickr en waren geüpload door ouders die (waarschijnlijk) per abuis de verkeerde licentie aan de foto hadden toegekend; een die commercieel hergebruik toestaat. 

De campagne kreeg direct veel aandacht en werd besproken door regionale, nationale en internationale pers; van Koffietijd tot CNN. We wisten van te voren niet hoe de campagne zou worden opgepikt, en zeker in ons geval bestond het risico dat de pers ons weg zou zetten als een stel creeps die het nodig vond om foto's van onschuldige kinderen te gebruiken om hun punt te maken. Daarom hadden we in ons persbericht al vermeld dat het een hoax was: ja we verkopen de mokken echt, en nee we zijn geen ondernemers die zoveel mogelijk mokken willen verkopen. Omdat we onszelf in het persbericht al hadden ontmaskert ging het in de berichtgeving over onze boodschap: als je informatie online deelt weet je nooit waar het terecht komt en hoe het gebruikt wordt. Het was ons gelukt om dit gegeven - dat voor veel mensen abstract klinkt - concreet te maken.

Wake up call
Inmiddels kregen we ook mailtjes van ouders die hun eigen kind op onze website zagen, of door iemand waren getipt. Tot onze verbazing waren al deze ouders -op een enkele uitzondering na- ontzettend begripvol. Men bedankte ons voor de 'wake up call', en vroeg ons vriendelijk of we de foto van hun zoon of dochter konden verwijderen. Uiteraard voldeden we braaf aan alle verzoeken door diezelfde dag nog de betreffende mok uit onze webshop te halen. In totaal kregen we elf verzoeken, allemaal van ouders uit Nederland.

Slechts een aantal nieuwsplatforms besteedde aandacht aan het feit dat onze actie niet helemaal waterdicht was: uiteindelijk bleek dat de voorwaarden die in de creative commons licentie staan vermeld enkel van toepassing zijn op beeldrecht en niet op portretrecht. Het was dus niet helemaal legaal wat we deden. Daar staat weer tegenover dat er ook uitzonderingsgevallen zijn, namelijk die gevallen waar een eventueel collectief belang (bewustwording van de gevaren van het online delen van informatie) zwaarder weegt dan het individuele belang (de privacy van een kind). Gezien de hoeveelheid mensen die we met deze campagne hebben bereikt (en het geringe aantal mokken dat uiteindelijk verkocht is) zou je er best voor kunnen pleiten dat het belang van het collectief in dit geval zwaarder weegt. Maar goed, daarmee begeef ik me als ontwerper natuurlijk wel op glad ijs, want werkelijk verstand van deze juridische scheidslijn heb ik niet. 

Eigenaarschap
Het grijze gebied waar we met Koppie Koppie in terecht zijn gekomen onderstreept voor mijn gevoel enkel de noodzaak van onze campagne: het is totaal onduidelijk wie jouw data bezit zodra je het upload. Facebook zegt bijvoorbeeld 'You own all of the content and information you post on Facebook', maar zegt ook 'you grant us a non-exclusive, transferable, sub-licensable, royalty-free, worldwide license to use any IP content that you post on or in connection with Facebook'. Of in simpelere taal 'jij bent de eigenaar van de informatie, maar wij mogen er vervolgens wel álles mee doen'. Deze situatie is niet alleen vaag, ze is tegenstrijdig en doet je afvragen wat het begrip eigenaarschap in deze context nog betekent.

Ik ben blij dat de campagne die Dimitri en ik drie jaar geleden hebben gelanceerd nog steeds aandacht krijgt. Onlangs nog mocht ik op de Kroatische televisiezender HRT over Koppie Koppie vertellen omdat onze mokken werden getoond op design festival Plan D in Zagreb. Ik voel me dan altijd een beetje ongemakkelijk, omdat ik -in tegenstelling tot Dimitri- geen expert ben op het gebied van tech, privacy of het internet. Ik hou me dan netjes aan het verhaal van onze campagne en hoop dat de show host geen ingewikkelde vragen stelt. Ik probeer het zelf ook allemaal maar te begrijpen.